De Meritocratie
In ieder geval in Nederland zijn we bovengemiddeld welvarend, maar vaak ook bovengemiddeld gestrest, angstig en soms neurotisch.Als ik soms verhalen hoor over hectische manieren om baan, gezin/kinderen, familie, relaties, verplichtingen en de ‘juiste’ spullen verzamelen te kunnen combineren, word ik al een beetje lichtpaars bij het idee ervan.Daarbij begin ik me steeds vaker af te vragen: waarom willen we dit allemaal? Waarom zijn we – in deze enorm welvarende tijd – zo gestrest en vaak ongelukkig of ontevreden? Alain de Botton schreef er een boek en maakte er een documentaire over: Status Angst. Hij onderzocht wat mensen drijft in de huidige westerse wereld. Om dat te kunnen doen, zoomt hij eerst in op de idealen waarop onze huidige maatschappij gestoeld is.Hij geeft aan dat ons huidige systeem een ‘meritocracy’ (meritocratie) is wat ons ongekende voordelen heeft gegeven ten opzichte van het feodale klassensysteem van vroeger.
Meritocratie[1](vrij vertaald: geregeerd door degenen die het verdienen) is een maatschappijmodel waarin de sociaaleconomische positie van elk individu is gebaseerd op zijn of haar verdiensten (merites). Hierbij gaat het dus niet direct om de aanleg die men heeft, maar wat men met die aanleg doet. Andere factoren, zoals afkomst, grond- of geldbezit, ras en geslacht mogen er (in principe) geen rol bij spelen.
Vroeger was je boer, edele of geestelijke, en geboren als duppie werd je nooit een kwartje. De incidentele boer die een prinses trouwde of visa versa waren de geromantiseerde uitzonderingen. Dat had zijn nadelen, het laagste van het laagste werd nogal negatief bekeken, en je kon je nooit vrijmaken van de rol van verschoppeling of minderwaardige.
Anderzijds leefden mensen toen in hechte gemeenschappen waar ze een gevoel van gelijkheid ervoeren en was de noodzaak weg om meer te willen dan men al had. (De Botton bezoekt in zijn documentaire een afstammeling van Pocahontas, om het leven van de Native Americans te vergelijken met het leven van hun nieuwe landgenoten en de uitwerking die dat gehad heeft op het leven van de natives)
In het nieuwe meritocrate systeem – wat ontstond in Amerika, ver van de Europese adel af – kon je worden wie je was door je talent in te zetten en hard werken. Dat heeft ons als mens geen windeieren gelegd. De Verenigde Staten van Amerika maakten het mogelijk om meer te worden dan de rol/positie waarin we geboren leken te zijn. Er zijn genoeg mensen te noemen die dat gelukt zijn, zoals Jeniffer Lopez die ons toezingt ‘I’m still Jenny from the block’ maar nu bakken vol geld verdiend. Als geld en succes onze drijfveren zijn, is dat inderdaad een hele prestatie te noemen. We hebben alle vrijheid om te reizen, om ons los te maken van onze wortels en onszelf opnieuw uit te vinden.
Het kan dus wel, denken we allemaal, als we maar hard genoeg ons best doen. De American Dream is een prachtige belofte, alle vrijheid om te worden wie we willen zijn. En als we dat niet willen, nou ja, dan is het onze eigen keus om middelmatig te zijn. (krijg je jeuk van het woord ‘middelmatig’? lees dan vooral verder)
Status: hang naar liefde
En daar wringt – ondanks het succes van deze manier van leven – nu de schoen. Mensen zijn onrustig omdat ze ergens voelen dat ze altijd meer kunnen worden dan dat ze nu zijn. Meer dan ze ooit voor mogelijk kunnen houden. En erger nog, het idee dat succes maakbaar is heeft als keerzijde dat – wanneer je dat succes niet hebt kunnen behalen – het je eigen schuld zou zijn. En dat is niet bepaald een leuke gedachte voor de pechvogels van deze wereld.
Ik zit hier rustig op mijn gat een rood wijntje te drinken achter mijn PC, maar misschien, als ik maar had genoeg mijn best doe, kan ik wel minister president worden – een vrouwelijke, hoezee! – of naar India reizen een beroemd rondwandelde yogi worden. Ik kan toch alles, als ik maar wil? Spirituele boeken als ‘The Secret’ sluiten – mits ze zo opgevat worden – daar precies op aan. Doordat we het gevoel hebben dat we alles zouden kunnen wat we willen worden, is het heel moeilijk om tevreden te worden en te blijven met wat je hebt als the sky the limit is. We proberen het wel, maar het voelt aan als mislukken in een wereld waar je ‘je potentieel dient na te leven’.
We voelen ons vaak bedrogen omdat we ons geluk zoeken in status en in de liefde van anderen en dat proberen te verkrijgen door het vergaren van meer luxe goederen en interessante levens/carrières – soms zelfs op het spirituele vlak. We werken niet zozeer voor geld, maar voor status, waarin status ons – hopelijk – de liefde van anderen oplevert. Als is het maar geveinsd. Onze roep om status, om belangrijk te zijn, is feitelijk een roep om aandacht en liefde van onze medemens. Doordat we makkelijker verhuizen en reizen is de eenheid en samenhorigheid van vroeger ingewisseld voor vluchtige en oppervlakkige contacten.
Daarbij koesteren we hoge verwachtingen van het leven en van onszelf. Alain geeft hier een mooi rekensommetje:
Zelfvertrouwen (Eigenwaarde) = Succes / Verwachtingen
Als je hoge verwachtingen hebt, moet je veel succes boeken om ze allemaal waar te maken. Wanneer dat je niet lukt, verkleind je zelfvertrouwen en eigenwaarde. Het lijkt voor de hand te liggen dat het ons zou kunnen helpen om onze verwachtingen bij te stellen. En dat we dus niet allemaal ‘The Voice of Holland’ kunnen winnen.
Geen garantie voor succes
Natuurlijk is het niet zozeer een leugen dat je kunt worden wat je wilt worden, als je iets graag wilt zul je er immers wat moeite voor moeten doen en je kunt zeker iets bereiken als je dat wilt. Helaas is het leven onzeker, en vallen onze plannen en goede intenties nog wel eens in het water. We kennen onszelf daarbij vaak ook slecht, en volgen vaak paden die ons niet perse geluk brengen. Sommige audities bij Idols laten dat pijnlijk duidelijk zien, tot hilariteit en enige teenkromming van de meeste kijkers.
Ook het leven gooit soms roet in het eten. Ondanks je harde werk gaat de promotie naar iemand anders. Je partner wordt ziek, je blijkt zwanger, de crisis sloeg ineens toe. We vergeten bij deze geweldige droom – deze fantastische belofte – dat het leven komt zoals het komt, en dat we niet heel veel vooruit kunnen plannen. De behoefte aan mindfullness- en zentrainingen trekken zoekenden aan die toevlucht zoeken in rust en stilte. In eenvoud tegenover de onrustige cultuur om hen heen, waar meer beter is en onze rol in de maatschappij elke dag kan gaan wankelen. Sommigen van hen hebben de top al eens bereikt, en hebben ervaren dat het hen uiteindelijk niet gelukkig gemaakt heeft. Hoe meer geldt en status, hoe meer angst het weer te verliezen. Een paradox in ons welvarende leven.
Bewustwording
Maar wat is het dan wel? Is er een antwoord op onze huidige – onrustige – staat van zijn? Kunnen we ontsnappen aan status angst? Het antwoord is niet simpel, en er spelen vele factoren mee; culturele, politieke, sociologische en psychologische. Je opvoeding en je positieve- en negatieve ervaringen. Alles gecombineerd bepaald hoe jij in het leven staat. Bewustzijn van de tendensen waaraan je blootstaat en de neuroses in jezelf leren herkennen dragen wat mij betreft bij in het kennen van jezelf en de keuzes die je maakt. Gelukkig leven wij in een wereld waar we die keuze kunnen maken en toegang hebben tot informatie die ons tot inzicht kan brengen.
Zo zijn Alain’s documentaires ‘Status Anxiety’ gewoon via YouTube te bekijken. Ik heb alleen de eerste 2 delen bekeken, en zal
later verder voortborduren op het derde deel, wat mogelijke oplossingen voor onze ‘status angst’ bespreekt. Voor geïnteresseerden zeker een aanrader, en wees niet bang, Alain is een filosoof die begrijpelijk Engels spreekt en zich vooral op de praktische kant van het verhaal richt.
